Γράφει ο Γιάννης Κουζάκος*

Η ανθρωπότητα βρίσκεται στο κατώφλι μιας 4ης βιομηχανικής επανάστασης, η οποία «εξαλείφει» τα όρια μεταξύ του φυσικού με τον ψηφιακό αλλά και βιολογικό κόσμο.

Με τις ανακαλύψεις που συνοδεύουν την επανάσταση αυτή να μην έχουν προηγούμενο ιστορικά και να αναμένεται να συντελέσουν τα μέγιστα στην πρόοδο διαφόρων επιστημών όπως η μηχανική, η αρχιτεκτονική, η ηλεκτρονική, η βιολογία κ.α.

Οι εργαζόμενοι με χαμηλές δεξιότητες θα έρθουν αντιμέτωποι με το σκληρό πρόσωπο της επανάστασης και θα δουν τα ευρήματα της τεχνολογίας να τους αντικαθιστούν. Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση έρχεται για να φέρει μεγάλες ανακατατάξεις κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών και λιγότερο στον τομέα των αγαθών στον οποίο είχαν ισχυρή επίδραση οι προηγούμενες επαναστάσεις.

Στα επόμενα χρόνια, θα επιφέρουν μεγάλες αλλαγές στην οικονομία, στην απασχόληση και κατ’ επέκταση στην κοινωνία τεχνολογικές εξελίξεις όπως: 

Τα κυβερνο-φυσικά συστήματα (Cyber Physical Systems-CPS), που αποτελούνται από μια σειρά έξυπνων φυσικών εξαρτημάτων, αντικειμένων και συστημάτων που εμπεριέχουν υψηλές υπολογιστικές και αποθηκευτικές δυνατότητες.

Τα Μεγάλα Δεδομένα (Big Data), που είναι υπερβολικά μεγάλα για να τα διαχειριστούν οι παραδοσιακές βάσεις δεδομένων.

Η κυβερνο-ασφάλεια (cybersecurity), δηλαδή η διασφάλιση των δεδομένων από τους ανταγωνιστές ή τους επίδοξους hackers.

Το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (Internet of Things-IoT), δηλαδή τη σύνδεση όλων των ειδών συσκευών, αντικειμένων και αισθητήρων με τη βοήθεια του Διαδικτύου.

Το υπολογιστικό νέφος (cloud computing), που αποτελεί την τελευταία εξέλιξη της τεχνολογίας όσον αφορά εταιρίες και μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην αποθήκευση δεδομένων.

Η τεχνολογία ομίχλης (The Fog), που περιβάλλει το σύννεφο και διαμοιράζει τα δεδομένα σε κόμβους έτσι ώστε να αποφεύγονται οι καθυστερήσεις στη μεταφορά δεδομένων στο νέφος.

Η Εκμάθηση Μηχανών (machine learning), Η Τεχνητή Νοημοσύνη (artificial intelligence) και Η Ρομποτική (robotics).

Αντιθέτως στα επόμενα χρόνια ο τουρισμός εκτιμάται ότι θα έχει μεγαλύτερο μερίδιο της παγκόσμιας οικονομίας, γιατί οι άνθρωποι θα ζούνε περισσότερο, θα ξοδεύουνε περισσότερα και θα ταξιδεύουνε πιο πολύ. Ο τουρισμός αναπτύσσεται ταχύτερα από ό,τι η βιομηχανία του λογισμικού σε όρους δημιουργίας θέσεων εργασίας και η τάση αυτή θα συνεχιστεί ,  επίσης σημαντικό μέρος των ευκαιριών απασχόλησης σε αρκετές χώρες θα δημιουργηθεί στα επόμενα χρόνια στον τομέα της γεωργίας. «Άρα, το πρώτο και βασικό μήνυμα είναι να μην ξεχνάμε τους παραδοσιακούς τομείς της οικονομίας, όπως ο τουρισμός και η γεωργία». (Συμεών Ντιάνκοφ διευθυντής ερευνών στην έκθεση «World Development Report 2019» της Παγκόσμιας Τράπεζας, διευθυντής του Financial Markets Group του LSE (Χρηματιστηρίου Αξιών του Λονδίνου) και πρώην υπουργός Οικονομικών της Βουλγαρίας)

Είναι όμως γενικά αποδεκτό, ότι η πρόοδος του αυτοματισμού και της ψηφιοποίησης θα συνεχίσει να μετασχηματίζει τις απαιτήσεις για τις απαιτούμενες δεξιότητες και ικανότητες που πρέπει να έχουν οι εργαζόμενοι τα επόμενα χρόνια. Τα αποτελέσματα της τεχνολογικής αλλαγής, τόσο γενικά όσο και στο πεδίο των δεξιοτήτων, αναμένεται -όπως άλλωστε και κάθε προηγούμενη φορά στην ιστορία- να είναι πολύπλοκα και διαφοροποιημένα. Σε αντίθεση όμως με τις παλαιότερες, τεχνολογικές επαναστάσεις, η τρέχουσα αλλαγή απειλεί εξίσου, αν όχι περισσότερο, εργασίες και εργασιακά καθήκοντα που απαιτούν διανοητικές -και όχι μόνο χειρωνακτικές- δεξιότητες. Αυτό σημαίνει ότι τα αποτελέσματα της ψηφιοποίησης αγγίζουν πλέον και εργαζόμενους «υψηλών προσόντων» που βρίσκονται στα ανώτερα σκαλοπάτια της εργασιακής ιεραρχίας.

«Και ενώ στο παρελθόν οι ακαδημαϊκοί τίτλοι ήταν αρκετοί για να εξασφαλίσουν την επαγγελματική αποκατάσταση των ανθρώπων και την καταξίωσή τους, οι σημερινές τάσεις στην αγορά εργασίας δείχνουν ότι η επιτυχία στηρίζεται -πέρα από την τεχνική γνώση- σε επιπρόσθετες δεξιότητες («ελαφρές» δεξιότητες ή δεξιότητες διαχείρισης της σταδιοδρομίας ή μεταδεξιότητες ), τις οποίες οι νέοι καλούνται να αναπτύξουν, προκειμένου να ανταποκριθούν στις ανάγκες που διαμορφώνονται στην αγορά εργασίας, ώστε να είναι ανταγωνιστικοί. Πρόκειται για ένα συνδυασμό στοιχείων προσωπικότητας, συμπεριφορών και κοινωνικών δεξιοτήτων, που φαίνεται να είναι εξαιρετικά σημαντικές τόσο στην αρχική διαδικασία επιλογής προσωπικού, όσο και στη μετέπειτα επαγγελματική εξέλιξη των εργαζομένων μέσα στον οργανισμό.

Όσον αφορά στις δεξιότητες που πρέπει να αναπτύξουν οι εργαζόμενοι του μέλλοντος, είναι, πρώτον, οι ανθρώπινες δεξιότητες που δεν μπορούν αντικατασταθούν από μηχανές και ρομπότ, όπως η συναισθηματική νοημοσύνη, η επικοινωνία, η κριτική σκέψη, η προσαρμοστικότητα και η δημιουργικότητα. Επίσης σημαντικές θα είναι οι ψηφιακές δεξιότητες, όπως ο προγραμματισμός και η ανάλυση δεδομένων. Η δημιουργικότητα και η κοινωνική νοημοσύνη ειδικότερα είναι πιθανό να είναι ουσιαστικές δεξιότητες για τις περισσότερες νέες θέσεις εργασίας που θα δημιουργούνται έως το 2030. Επειδή αυτές οι δεξιότητες δίνουν στον άνθρωπο ένα σαφές πλεονέκτημα έναντι των μηχανών και του λογισμικού, προσφέρουν επίσης προστασία έναντι των εξελίξεων στον αυτοματισμό, καθιστώντας τις θέσεις εργασίας ως προστατευμένες από μελλοντικές εξελίξεις (future-proof). Στο μέλλον, θα υπάρχει επίσης μεγαλύτερη ζήτηση για άτομα με άριστες μαθηματικές δεξιότητες και εμπειρία στις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών. Οι προοπτικές εργασίας και η προστασία από τον αυτοματισμό θα είναι ακόμη καλύτερες για άτομα που μπορούν να συνδυάσουν μαθηματικές και τεχνολογικές δεξιότητες με τη δημιουργικότητα και την κοινωνική νοημοσύνη». (Δέσποινα Σιδηροπούλου-Δημακάκου Καθηγήτρια Επαγγελματικής Αξιολόγησης και Καθοδήγησης του Τομέα Ψυχολογίας, Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών)

Σύμφωνα με την έκθεση που συντάχθηκε από το παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ αναφορικά με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας το 2020, οι απαραίτητες νέες δεξιότητες για την αγορά εργασίας της επόμενης δεκαετίας είναι οι παρακάτω:

Η ελαστικότητα των γνώσεων: Στο μέλλον θα απαιτείται από τον εργαζόμενο, εκτός του βασικού του αντικειμένου, να κατέχει ένα σύνολο περιφερειακών οργανώσεων όπου το κύριο στοιχείο θα είναι η δημιουργικότητα, οι ευαισθησίες στους χειρισμούς, αλλά και η λογική σκέψη. 

Η κρίση και η άμεση λήψη αποφάσεων: Στο μέλλον στα περισσότερα επαγγέλματα θα απαιτείται ευθυκρισία και αναπτυγμένη ικανότητα κρίσης και λήψης αποφάσεων άμεσα. 

Συναισθηματική νοημοσύνη: Η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης θα έχει σαν αποτέλεσμα την δυνατότητα αναγνώρισης της γλώσσας του σώματος και τον εντοπισμό των αναγκών των άλλων γρήγορα και εύκολα. 

Δημιουργικότητα: Άτομα που διαθέτουν φαντασία και είναι δημιουργικά και μπορούν να υποστηρίξουν και να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών είναι τα άτομα που θα είναι τα πλέον περιζήτητα στην καινούργια δεκαετία.

Κριτική σκέψη: Η κριτική σκέψη είναι συνδυασμός του χαρακτήρα ενός ανθρώπου, αλλά και της καλλιέργειας που ο άνθρωπος αυτός λαμβάνει μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος και των ειδικών επιμορφωτικών προγραμμάτων τα οποία παρακολουθεί.

Σύνθετη επίλυση προβλημάτων: Ο εργασιακός κόσμος γίνεται όλο και πιο σύνθετος. Τα προβλήματα που προκύπτουν και που θα προκύπτουν θα αφορούν ένα πλέγμα τομέων και όχι έναν συγκεκριμένο.

Οι ραγδαίες και συνεχείς αλλαγές στην αγορά εργασίας επηρεάζουν την απασχόληση σε όλο τον κόσμο, με αποτέλεσμα, η δια βίου εκπαίδευση (καθώς οι άνθρωποι οφείλουν να ανανεώνουν διαρκώς τις γνώσεις τους προκειμένου να μην βρεθούν εκτός της αγοράς εργασίας) καθώς και όλες οι προηγούμενες δεξιότητες σε συνδυασμό με την δυνατότητα ανάλυσης των δεδομένων και την σφαιρική γνώση, θεωρούνται ως το πλέον σημαντικό προσόν για την νέα εργασιακή εποχή.