Η ΕΕ βρίσκεται ενώπιον μιας μεγάλης πρόκλησης εν μέσω της πανδημίας που πλήττει την υφήλιο: Την έμπρακτη συνδρομή των κρατών μελών στο να μπορέσουν να αποδεσμεύσουν ποσά για την διαχείριση της επείγουσας και έκτακτης κατάστασης.

Η πολιτική της απαγόρευσης κρατικών ενισχύσεων αποτελεί εκ των βασικών αξόνων της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το άρθρο 107 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της ΕΕ απαγορεύει επί της αρχής κάθε ενίσχυση που παρέχεται από το κράτος σε επιχειρήσεις και μπορεί να επηρεάσει τις συνθήκες ανταγωνισμού, ενώ το άρθρο 108 προβλέπει τις διαδικασίες ελέγχου και τη διαδικασία κυρώσεων σε περιπτώσεις παράβασης των προβλέψεων του δικαίου της Ε.Ε.

Σε ένα ιδιαίτερα αυστηρό νομικά πλαίσιο, το οποίο έχει ερμηνευτεί και αρκετά συσταλτικά και από το Δικαστήριο της Ε.Ε., έχουν, παρ’όλα αυτά προβλεφθεί, και περιπτώσεις που υπάρχει η δυνατότητα εξαίρεσης της ως άνω απαγόρευσης.

Μια εξ αυτών είναι η προβλεπόμενη στην παρ.2 του άρθρου 107 της Συνθήκης όπου προβλέπεται ότι συμβιβάζονται με την εσωτερική αγορά οι ενισχύσεις για την επανόρθωση ζημιών που προκαλούνται από θεομηνίες ή άλλα έκτακτα γεγονότα, ενώ και στην παρ.3β του ίδιου άρθρου προβλέπεται η ύπαρξη παρέκκλισης από τον κανόνα για την άρση σοβαρής διαταραχής της οικονομίας κράτους μέλους. Ακόμα και η υποπερίπτωση ε) του ίδιου άρθρου προβλέπει και μια γενικότερη πρόβλεψη εξαίρεσης σε άλλες κατηγορίες ενισχύσεων που καθορίζονται από το Συμβούλιο, κατόπιν πρότασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Τα ως άνω βασικά άρθρα πρωτογενούς ενωσιακού δικαίου, τα οποία έχουν χαρακτήρα συνταγματικών διατάξεων και δεν αλλάζουν εύκολα, εξειδικεύονται και από Οδηγίες και Κανονισμούς (δευτερογενές ενωσιακό δίκαιο), όπου υπάρχουν ειδικότερες προβλέψεις για επιμέρους κλάδους, ενώ άκρως σημαντική είναι η πρόβλεψη για τις de minimis κρατικές ενισχύσεις, οι οποίες καταρχήν επιτρέπονται. Το άρθρο 107 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ε.Ε. παρέχει τα απαραίτητα εργαλεία και η ηγεσία τόσο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όσο και του Συμβουλίου, πρέπει να κινηθεί ταχύτατα και αμεσότατα για να αποδεσμεύσει διαδικασίες περιττών διαδικαστικών ελέγχων ώστε να μπορέσουν τα κράτη και, ειδικά, η χώρα μας που έχει περάσει και μια πολυετή οικονομική κρίση να αποδεσμεύσουν μεγάλα ποσά για την ενίσχυση των επιχειρήσεων (μικρών, μεσαίων, μεγάλων) και να ενισχύσουν κλάδους παραγωγής, ώστε να αντέξει η οικονομία μας αυτή την πρωτοφανή κατάσταση.

Είναι θετική εξέλιξη προς αυτή την κατεύθυνση η πρόσφατη απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έγκρισης ενός προσωρινού πλαισίου βάσει του ως άνω άρθρου 107 παρ.3β ώστε τα κράτη μέλη να μπορούν να κάνουν χρήση της πλήρους ευελιξίας που προβλέπουν οι κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις με στόχο τη στήριξη της οικονομίας στο πλαίσιο της έξαρσης της νόσου COVID-19 (19.3.2020 C(2020) 1863 final)

Για την αντιμετώπιση αυτής της διαταραχής, το ως άνω προσωρινό πλαίσιο προβλέπει πέντε είδη ενισχύσεων:

i) άμεσες επιχορηγήσεις, επιλεκτικά φορολογικά πλεονεκτήματα και προκαταβολές: τα κράτη μέλη θα έχουν τη δυνατότητα να θεσπίσουν μηχανισμούς για τη χορήγηση έως και 800 000 ευρώ σε μια επιχείρηση για την κάλυψη των επειγουσών αναγκών ρευστότητας·

ii) κρατικές εγγυήσεις για τραπεζικά δάνεια επιχειρήσεων: τα κράτη μέλη θα έχουν τη δυνατότητα να παρέχουν κρατικές εγγυήσεις ώστε να διασφαλιστεί ότι οι τράπεζες εξακολουθούν να δίνουν δάνεια στους πελάτες που τα χρειάζονται·

iii) επιδοτούμενα δημόσια δάνεια σε επιχειρήσεις: τα κράτη μέλη θα έχουν τη δυνατότητα να χορηγούν στις εταιρείες δάνεια με ευνοϊκά επιτόκια. Τα δάνεια αυτά μπορούν να βοηθήσουν τις επιχειρήσεις να καλύψουν άμεσα κεφάλαια κίνησης και επενδυτικές ανάγκες·

iv) διασφαλίσεις για τις τράπεζες που διοχετεύουν τις κρατικές ενισχύσεις στην πραγματική οικονομία: ορισμένα κράτη μέλη σχεδιάζουν να αξιοποιήσουν τις υφιστάμενες δανειοδοτικές ικανότητες των τραπεζών και να τις χρησιμοποιήσουν ως μέσο στήριξης των επιχειρήσεων, ιδίως για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Το πλαίσιο καθιστά σαφές ότι οι εν λόγω ενισχύσεις θεωρούνται άμεσες ενισχύσεις στους πελάτες των τραπεζών και όχι στις ίδιες τις τράπεζες, και παρέχει οδηγίες σχετικά με τον τρόπο διασφάλισης της ελάχιστης δυνατής στρέβλωσης του ανταγωνισμού μεταξύ των τραπεζών·

v) βραχυπρόθεσμη ασφάλιση εξαγωγικών πιστώσεων: το πλαίσιο προβλέπει πρόσθετη ευελιξία ως προς τον τρόπο με τον οποίο αποδεικνύεται ότι ορισμένες χώρες παρουσιάζουν μη εμπορεύσιμους κινδύνους, επιτρέποντας έτσι στα κράτη μέλη να παρέχουν, εφόσον απαιτείται, βραχυπρόθεσμη ασφάλιση εξαγωγικών πιστώσεων.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να επιδείξει ταχύτητα, ευελιξία και αποτελεσματικότητα, ώστε να βοηθήσει εμπράκτως τα κράτη μέλη, κυρίως, με τη δημιουργία ενός νέου δημοσιονομικού πλαισίου και ενός κοινού χρεωστικού τίτλου, όπως διεκδικεί και η πατρίδα μας με τις παρεμβάσεις του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στο ανώτατο Ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά και με τη συνδρομή τους στην τροποποίηση των αυστηρών κανόνων κρατικών ενισχύσεων, ώστε να υπάρξει άμεση ρευστότητα και πραγματική ενίσχυση της αγοράς και, κατ’επέκταση, κοινωνικής συνοχής.

Η περίοδος είναι ιδιαίτερα κρίσιμη και πρωτοφανής, και η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να αξιοποιήσει στο έπακρο όλα τα διαθέσιμα μέσα για να βοηθήσει τις κοινωνίες των κρατών μελών να σταθούν πάλι όρθιες.