Με την ανακοίνωση των πρώτων κρουσμάτων στη χώρα μας, οι Δήμοι ήταν οι πρώτοι που αντέδρασαν ακυρώνοντας προγραμματισμένες εκδηλώσεις. Πρώτοι οι Δήμοι ανακοίνωσαν μέτρα ελάφρυνσης των κλειστών επιχειρήσεων, όπως η μη καταβολή δημοτικών τελών για ανάπτυξη τραπεζοκαθισμάτων ή τελών καθαριότητας, πολύ πριν η κεντρική Κυβέρνηση λάβει οποιαδήποτε απόφαση τέτοιου είδους. Υπήρξαν Δήμοι οι οποίοι ενίσχυσαν από ίδια μέσα τα τοπικά Κέντρα Υγείας. Φρόντισαν ώστε τα σχολεία να έχουν τα απαραίτητα μέσα προστασίας, ήδη πριν την έκδοση οδηγιών από τα αρμόδια Υπουργεία, οι οποίες ούτως ή άλλως έφτασαν με καθυστέρηση.

Τα γρήγορα αντανακλαστικά που επέδειξε η πρωτοβάθμια τοπική αυτοδιοίκηση δεν είναι τυχαία. Τα αντανακλαστικά αυτά είναι ο λόγος που οδήγησε στην γέννηση και επικράτηση του θεσμού αυτού. Οι Δήμοι ήταν η πρώτη γραμμή άμυνας κατά της πανδημίας διότι ακριβώς είναι το πρώτο κύτταρο επαφής του Κράτους με τον πολίτη. Είναι αυτοί που έρχονται σε άμεση επαφή με τον πολίτη και υλοποιούν πολιτικές άμεσης στήριξης, ανακούφισης και προστασίας των δημοτών τους, σε καθημερινή βάση. Ιδίως σε μικρότερους Δήμους, η αμεσότητα που υπάρχει στην επικοινωνία των διοικούντων με τους δημότες είναι αυτή που εξασφαλίζει την γνώση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν αλλά και την επί της ουσίας διαβούλευση για την επίλυσή τους. 

Η τοπική αυτοδιοίκηση συνεπώς, μπορεί να αποτελέσει θύλακα Δημοκρατίας και αμεσότητας στη λήψη και υλοποίηση των αποφάσεων, μιας και η συμμετοχή των δημοτών είναι πολύ πιο εύκολη. Η εμβάθυνση και διεύρυνση των δημοκρατικών διαδικασιών λοιπόν, και η συμμετοχή των πολιτών σε αυτές καθ’ όλη τη διάρκεια της τετραετούς θητείας της Δημοτικής Αρχής είναι απαραίτητη και θα πρέπει να γίνει προτεραιότητα για όλους τους εμπλεκόμενους φορείς.

Οι Δήμοι μπορούν και πρέπει να αποτελέσουν ισχυρές μονάδες τοπικής ανάπτυξης και ταυτόχρονα αποτελεσματικοί διαχειριστές υπηρεσιών. Θα πρέπει να ενισχυθούν προς τούτο από το κεντρικό Κράτος, τόσο αναφορικά με το θεσμικό πλαίσιο σε σχέση με την εμπέδωση των δημοκρατικών διαδικασιών και τη μείωση της γραφειοκρατίας όσο και με οικονομοτεχνική βοήθεια. 

Η βαθιά οικονομική και κοινωνική, δεκαετής κρίση που βιώσαμε άφησε τα σημάδια της και στους φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης. Τα προγράμματα «Φιλόδημος» ανακούφισαν τις ανάγκες σε χρήμα των Δήμων, όμως τώρα έρχονται αντιμέτωποι με μία ακόμα σοβαρή μείωση των εσόδων τους, αυτή τη φορά λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. Η διακοπή της οικονομικής δραστηριότητας ήδη έχει οδηγήσει σε απομείωση των εισπράξεών τους, τόσο λόγω των ελαφρύνσεων που οι ίδιοι ορθώς αποφάσισαν όσο και λόγω της συνακόλουθης οικονομικής δυσπραγίας. Το ενδεχόμενο δε να υπάρξουν αποκλίσεις στην εκτέλεση των προϋπολογισμών του 2020 είναι ορατό.

Είναι συνεπώς, εμφανές ότι θα πρέπει όχι μόνο να υπάρξει πρόνοια για οικονομική ενίσχυση των Δήμων, αλλά θα πρέπει να είναι μία από τις προτεραιότητες της Κυβέρνησης σε σχέση με τα όποια πακέτα βοήθειας θα έρθουν στη χώρα μας από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η τοπική αυτοδιοίκηση είναι ένας ζωντανός οργανισμός ο οποίος ζυμώνεται και μεταλλάσσεται καθημερινά,  ερχόμενος σε άμεση επαφή με τους πολίτες. Αυτή ακριβώς η δυνατότητα καθιστά τους Δήμους ικανούς να δώσουν άμεσες λύσεις σε προβλήματα, να συγκρατήσουν την κοινωνική συνοχή σε περίοδο κρίσης, αλλά και να αποτελέσουν έναν δυναμικό μοχλό προς την ανάπτυξη.