Γράφει ο Πέτρος Φιλίππου

πρ. Δήμαρχος Σαρωνικού,

υποψήφιος βουλευτής Ανατολικής Αττικής με τον ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.

«καίτοι όμως καθ’ όλα υστερούν οι χωριάται εν συγκρίσει με τους Αθηναίους, υπήρξαν εν τούτοις σωτηριοδέστατοι κατά την Επανάστασιν, ένεκα της ανδρείας των, της σκληραγωγίας και της γνώσεως της αρβανίτικης γλώσσης, δι’ ης συνεννοούντο μετά των Τουρκαλβανών προ πάντων δε ήσαν γνώσται της χρήσεως των όπλων». Δημήτριος Καμπούρογλου

 

Στην Επανάσταση του 1821, που αποτελεί το ορόσημο για την αναγέννηση του ελληνισμού και του ελληνικού κράτους, σπουδαία γεγονότα που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστά, αφορούν την Αττική και την απελευθέρωση της Αθήνας.

Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της εξέγερσης στην Αττική είναι ότι η επαναστατική δράση ξεκίνησε από τα αρβανιτοχώρια, τα οποία συντονίστηκαν από τους τοπικούς οπλαρχηγούς τους και τους εκπροσώπους τους στη Φιλική Εταιρεία και όχι από τους Αθηναίους, οι οποίοι ζώντας στο άστυ και έχοντας καθημερινή επαφή με τους κατακτητές ήταν αδύνατον να αναλάβουν επαναστατικές πρωτοβουλίες. Ούτε αρματολίκια είχαν ποτέ δημιουργηθεί στην Αττική, ούτε υπήρχαν οργανωμένα ένοπλα σώματα με έμπειρους οπλαρχηγούς για να την προστατεύσουν.

Ο επαναστατικός ενθουσιασμός όμως επικρατούσε και στην Αττική και η σημαία της επανάστασης  υψώνεται την 24η  Απριλίου στο Μενίδι, όπου  συγκεντρώθηκαν περίπου1200 Αρβανίτες-χωρικοί επαναστάτες,  προερχόμενοι: Από την Χασιά με αρχηγούς τον Χατζημελέτη Βασιλείου, μυημένο φιλικό και Μήτρο Σκευά (Τσεβά), από το Μενίδι με αρχηγό τον Αναγνώστη Κιουρκατιώτη επίσης φιλικό, από τα Μεσόγεια (Λιόπεσι) με αρχηγό τον Γιάννη Ντάβαρη και από τα Δερβενοχώρια με αρχηγούς τον Θανάση Σκουρτανιώτη και τους Λεκκαίους.Την αρχηγία ανέλαβε ο  φιλικός Δήμος Αντωνίου.

Ξημερώνοντας λοιπόν η 25η Απριλίου, οι επαναστάτες εισήλθαν στην Αθήνα από την πύλη Μπουμπουνίστρας εξουδετερώνοντας τους σκοπούς που φύλασαν την πύλη. Ο οπλισμός τους ανεπαρκέστατος, αποτελούνταν από σκουριασμένες πιστόλες, φτυάρια, πηρούνες, σούβλες, παλούκια, ρόπαλα και κάθε είδους αιχμηρά αντικείμενα. Μαζι  με παπάδες αρματωμένους και ντυμένους με τα άμφιά τους, οι επαναστάτες αφού ενώθηκαν με τους κατοίκους της Αθήνας, κραύγαζαν το «Χριστός Ανέστη» και «Ελευθερία - Ελευθερία», άρχισαν να χτυπούν τις καμπάνες των εκκλησιών και ετέλεσαν δοξολογία για την ευλογία των όπλων.

Οι Τούρκοι πανικόβλητοι κλείστηκαν με τις οικογένειές τους  στην Ακρόπολη. Ξεκινάει η πρώτη πολιορκία της Ακρόπολης ενώ καθημερινά έρχοταν ενισχύσεις από το γειτονικά νησιά, όπως Σαλαμίνα, Αίγινα, Ύδρα, Τζιά, Επτάνησα κ.λπ. Στις 28 Απριλίου η σημαία της Φιλικής Εταιρείας υψώθηκε στο Διοικητήριο.

Την Αθήνα την ελευθέρωσαν οι Αρβανίτες κάτοικοι των χωριών της βόρειας Αττικής και των Μεσογείων, μια και οι Αθηναίοι κατά τον Δημήτριο Καμπούρογλου: «Αν και ήσαν φιλόξενοι, γλυκομίλητοι, περιποιητικοί και ευαίσθητοι, δεν ήσαν και τόσον γενναίοι, ένεκα της μακραίωνος από των όπλων αποχής».

Η πρώτη πολιορκία της Ακρόπολης κράτησε μέχρι τον Ιούλιο 1821 και έφερε σε δεινή κατάσταση τους Τούρκους πολιορκημένους.

Όμως το αρχοντολόι της Αθήνας που δεν ανεχόταν ως αρχηγούς του τους χωριάτες-ξωτάρηδες, άσχετα αν αυτοί τους απελευθέρωσαν,  φρόντισαν να τους απομακρύνουν. Ο Μελέτης Βασιλείου και άλλοι οπλαρχηγοί πικραμένοι από την συμπεριφορά των αρχόντων της Αθήνας αποχωρούν για την Στερεά Ελλάδα. Όταν φτάνει στην Αττική στις 20 Ιούλη 1821 ο Ομέρ Βρυώνης, και στρατοπεδεύει στα Πατήσια, βρίσκει την Αθήνα ανοχύρωτη, αφού οι Αθηναίοι είχαν ήδη φύγει στην Σαλαμίνα, την ανακαταλαμβάνει και έλυσε την πρώτη πολιορκία. Οι Τούρκοι άρχισαν να σφάζουν και να λεηλατούν την Αττική.

Ο Κωνσταντίνος Παπαρηγόπουλος περιγράφει τον αγώνα των χωρικών κατοίκων της Αττικής ως εξής: «Ο Ομέρ Βρυώνης, εν Αττική, διέλυσε μεν την 19ην Ιουλίου την πολιορκία της Ακροπόλεως αλλ’ εις την ύπαιθρον χώραν εξηκολούθη ο αγών».

Οι οπλαρχηγοί όμως με τους επαναστάτες χωρικούς συνεχίζουν τον Αγώνα τους με δυο νικηφόρες μάχες. Η πρώτη,  τον Σεπτέμβρη στο Δραγουμάνο κοντά στο Μενίδι με επικεφαλής τον Αν. Λέκκα και τον Χασιώτη Δημ. Σχινά όπου κινδύνεψε ο ιδιος ο Ομέρ Βρυώνης. Κυρίως όμως  στο Χαλάνδρι  και στο Μαρούσι, στις 2 Νοεμβρη οι Τούρκοι ηττώνται.

Η 2η Πολιορκία της Ακρόπολης ξεκίνησε την νύχτα της 3ης  Νοεμβρίου 1821 και διήρκεσε μέχρι τις 10 Ιουνίου του 1822, οπότε οι Τούρκοι την παρέδωσαν στους Έλληνες.

Τη τελετή παράδοσης παρακολούθησε πλήθος κόσμου από τα χωριά της Αττικής που αποθέωσαν τους οπλαρχηγούς τους που απελευθέρωσαν την Αθήνα.

Ο Ανδρούτσος αναλάμβάνει την διοίκηση της Αθήνας και της Αττικής τον Αύγουστο του 1822. Προχώρησε σε μεγάλο πρόγραμμα επισκευών της Ακρόπολης και οργάνωσε την φρουρά της,  εφοδιάζοντας την με τρόφιμα και πολεμοφόδια.

Βεβαίως τα γεγονότα είναι πάρα πολλά και δεν μπορούν να αναφερθούν σ’ αυτό το μικρό ιστορικό κείμενο .  Ο Ανδρούτσος είχε σπουδαία δράση σε όλη την Στερεά Ελλάδα, δολοφονήθηκε όμως στην Ακρόπολη από τον ίδιο τον Μπούρα στις 25 Ιούνη του 1825, θύμα συκοφαντιών από τους πολιτικούς του αντιπάλους.

Τα δυσκολότερα χρόνια για την Επανάσταση στην Αττική ήταν η περίοδος 1826-27 όπου ο Κιουταχής έχει καταλάβει σχεδόν όλη την Αττική, ενώ ο Καραϊσκάκης ως αρχηγός στην Αν. Ελλάδα προσπαθεί να αντισταθεί. Ο Καραϊσκάκης φονεύεται στις 22 Απρίλη 1827 στο Φάληρο και στην συνέχεια οι Έλληνες κατατροπώνονται από τους Τούρκους στην μάχη στον Ανάλατο στις 24 Απρίλη 1827, που ανακαταλαμβάνουν την Ακρόπολη.

Από τότε και μέχρι την καταστροφή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου στο Ναβαρίνο στις 8 Οκτωβρίου 1827 από τις μεγάλες δυνάμεις, οι Τούρκοι με τον Κιουταχή είχαν κυριαρχήσει σε όλη την Αττική και την Ανατολική Στερεά.

Ο Μήτρο Λέκκας ξαναξεσηκώνει τα χωριά της Αττικής, αλλά τον Απρίλιο  έπεσε σε ενέδρα των Τούρκων, οι οποίοι και τον αποκεφάλισαν στα 32 του χρόνια.

Οι μάχες στον Άγιο Γιάννη της Χασιάς.

Τον Μάϊο του 1829 ο Βάσος Μαυροβουνιώτης ιδρύει στρατόπεδο στον Άγιο Ιωάννη στη Χασιά και στις 27 Μαϊου νικά τους Τούρκους, οι οποίοι αφού έχασαν 80 περίπου άνδρες επέστρεψαν στην Αθήνα. Μετά τη νίκη αυτή ο Βάσος κατέλαβε το Μενίδι..

Στις 6 Ιουλίου 1829 ο Βάσος Μαυροβουνιώτης απέκρουσε με επιτυχία πάλι στον Άγιο Ιωάννη  της Χασιάς τους Τούρκους που είχαν 250 περίπου νεκρούς και τραυματίες. Αυτή ήταν και η τελευταία μάχη στην Αττική, η οποία πλεον περιήλθε  στην κυριαρχία του Μαυροβουνιώτη.

Βεβαίως υπάρχουν και οι μελανές σελίδες των εμφύλιων έριδων μια και ποτέ οι Αθηναίοι δεν καταδέχτηκαν να είναι στην διοίκηση της Αθήνας οι «χωριάτες επαναστάτες», οι οποίοι όμως τους απελευθέρωσαν.

Στις 31 Μαρτίου του 1833 μετά τις πωλήσεις των Οθωμανικών κτημάτων, αποχωρεί η Τουρκική φρουρά από την Ακρόπολη των Αθηνών και τυπικά απελευθερώνεται η Αθήνα και η Αττική.

Αξίζει λοιπόν να μελετηθεί και να αναδειχθεί η τεράστια συμβολή των χωρικών- αρβανιτών στην απελευθέρωση της Αττικής και κυρίως η 25 Απριλίου θα πρέπει να καθιερωθεί ως επίσημη ημέρα εορτής της απελευθέρωσης της Αθήνας.

(Το παρόν κείμενο αποτελεί περίληψη από το βιβλίο του Πέτρου Φιλίππου-Αγγέλου, «Η Επανάσταση στην Αττική και η Απελευθέρωση της Αθήνας», εκδ. Δημ. Βιβλιοθήκης Καλυβίων, Καλύβια 2021)

Πέτρος Φιλίππου,  Δήμαρχος Καλυβίων Αττικής και Σαρωνικού από 1990-2014 και από 2020-2023. Αντιπεριφερειάρχης Ανατολικής Αττικής 2015-2019. Αρχαιολόγος, Ιστορικός με σημαντικό συγγραφικό έργο σε θέματα αρχαιολογίας της Ανατολικής Αττικής, ιστορικά άρθρα και κυρίως δημοσιεύσεις βιβλίων για τους Αρβανίτες και την Αρβανίτικη γλώσσα)

Για περισσότερες πληροφορίες www.petrosfilippou.gr